Evaluatie pilots flexibele huisvesting

In het kader van het Programma Flexibilisering Asielketen van het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) en het programma Stimuleringsaanpak Flexwonen van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), hebben zeven pilotprojecten op het terrein van flexibele huisvesting van statushouders en/of asielopvang in 2019 subsidie ontvangen. KWINK groep en Rijnconsult hebben in de periode 2019- 2021 voor vijf van deze pilotprojecten inspiratiesessies georganiseerd en de pilots op twee momenten geëvalueerd. Het rapport van de eindevaluatie is hier te lezen.

Pilots flexibele huisvesting

Flexwoningen zijn woningen die verplaatsbaar, stapelbaar, schakelbaar of splitsbaar zijn. Daarnaast kunnen de volgende aspecten een tijdelijk karakter hebben: de woning, de bewoning (lengte van het huurcontract) of de locatie. Flexwonen biedt een oplossing voor mensen die snel huisvesting nodig hebben en daar niet jaren op kunnen wachten: zogenaamde spoedzoekers. Voorbeelden van spoedzoekers zijn mensen die net gescheiden zijn statushouders, mensen die uitstromen uit de maatschappelijke opvang of beschermd wonen, en arbeidsmigranten.

Eind 2018 is door de minister van BZK drie miljoen euro beschikbaar gesteld voor de start van tien pilots waarin gemeenten kunnen experimenteren met flexibele huisvesting. Uiteindelijk zijn zeven pilots daadwerkelijk van start gegaan, in de gemeente Rotterdam, Haarlemmermeer, Castricum, Tynaarlo, in de regio Haaglanden en de regio Hart van Brabant en in een alliantie van kleine gemeenten in Zuid-Holland.

Evaluaties en inspiratiessessies

In de periode 2019-2021 waren KWINK groep en Rijnconsult betrokken bij vijf van de zeven pilotgemeenten (Rotterdam, Haarlemmermeer, Castricum, de alliantie van kleine gemeenten Zuid-Holland en de regio Haaglanden):

• Er zijn een aantal inspiratiesessies georganiseerd. Tijdens deze sessies kwamen de pilottrekkers van de deelnemende gemeenten bijeen om in gesprek te gaan over best practices en uitdagingen. Daarnaast is ter inspiratie een bijeenkomst georganiseerd met een gastspreker. Tijdens deze bijeenkomst heeft de gastspreker toelichting gegeven over een project omtrent flexibele huisvesting in Utrecht.
• Er is in 2020 een tussenevaluatie uitgevoerd en in 2021 een eindevaluatie van de vijf pilots. In deze evaluaties is onderzocht wat de doelen van de pilots waren, welke activiteiten zijn uitgevoerd en tot welke resultaten die heeft geleid. Ook is in beeld gebracht tegen welke knelpunten pilots aanliepen en wat juist succesfactoren waren voor het realiseren van flexibele huisvesting.

Succesfactoren en knelpunten

In het eindrapport zijn zes onderwerpen gedestilleerd die belangrijk zijn bij de totstandkoming van flexwoningen. Elk van deze onderwerpen kennen knelpunten en succesfactoren die zijn geïdentificeerd in deze evaluatie. Succesfactoren zijn factoren waarover gemeenten hebben aangegeven dat ze de realisatie van flexwoningen faciliteerden of vergemakkelijkten. Knelpunten werken juist belemmerend. De figuur hierna geeft een overzicht van de onderwerpen met bijbehorende succesfactoren en knelpunten. In het rapport is een nadere toelichting te vinden.

Reflecties

Een van de belangrijkste conclusies van de pilot is dat het realiseren van flexibele huisvesting langer duurt dan van te voren ingeschat. Waar bij de start van de pilot de meeste gemeenten als doel hadden gesteld om eind 2020 de huisvesting te realiseren, bleek dit al snel in de praktijk niet haalbaar. Het traject duurde langer dan verwacht vanwege onder meer:

• het opbouwen van de benodigde kennis;
• het opstarten en uitvoeren van een participatietraject;
• het vinden van een geschikte locatie;
• het maken van samenwerkingsafspraken met corporaties en/of marktpartijen;
• technische aspecten die om de hoek kwamen kijken bij het bouwen of plaatsen van flexwoningen (bijvoorbeeld het heien van de grond).

Uit het onderzoek komt ook naar voren dat flexibele huisvesting in de praktijk qua plaatsingsduur vaak minder flexibel is dan vooraf verwacht of gehoopt. Het is voor corporaties en marktpartijen niet rendabel om te investeren in een project van bijvoorbeeld maximaal drie jaar. Als gevolg daarvan is er bij de pilots uit dit onderzoek vaak voor gekozen de flexwoningen voor een langere periode neer te zetten, bijvoorbeeld tien jaar.

Ook ligt er een uitdaging in het verspreiden en delen van kennis over flexibele huisvesting. Kennis is intussen namelijk wel degelijk opgebouwd. Zo zijn er het Expertisecentrum Flexwonen, Platform 31 en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), waar veel informatie te vinden is in de vorm van handreikingen, rapporten en andere documenten over het beleid en de praktijk van het realiseren van flexibele huisvesting. Ook is er kennis en ervaring bij de gemeenten die reeds flexwonenprojecten hebben gerealiseerd. De pilots zijn echter al in 2018 gestart en voor hen was het lastig om de benodigde kennis te vergaren. De uitdaging zit met name in het helpen van gemeenten aan de specifieke kennis die zij nodig hebben. De aard van de flexwonenprojecten en de lokale, gemeentelijke context lopen namelijk uiteen en als gevolg hiervan is de informatiebehoefte van gemeenten ook verschillend.

Ervaring evalueren pilots en programma’s

KWINK groep heeft veel ervaring met het evalueren van pilots en (overheid)programma’s. Voorbeelden hiervan zijn de evaluatie van de internationalisering van het Fonds Podiumkunsten, de evaluatie van het onderzoeksprogramma The Art of Impact en de evaluatie van de pilot rondom burgerparticipatie, waar in een aantal Haagse wijken geëxperimenteerd werd met ‘wijkbudgetten’.