Evaluatie motie Asscher over bibliotheekvoorzieningen openbaar

Context 

Op 13 november 2017 is de motie Asscher aangenomen. In de motie werd de regering verzocht zich in te spannen voor het behoud van bibliotheken in kleine gemeenten. In totaal is €3 miljoen vrijgemaakt voor de uitvoering van de motie Asscher in de jaren 2019-2021. Met deze gelden konden 12 gemeenten bestaande bibliotheekvoorzieningen verbeteren of nieuwe bibliotheekvoorzieningen realiseren. De ambitie van de motie was om een toegankelijke bibliotheek voor iedereen te realiseren. In opdracht van het ministerie van OCW heeft KWINK groep de uitvoering van deze motie geëvalueerd.

Resultaten en effecten

In deze evaluatie is gekeken naar zowel het proces als de uitkomsten van de uitvoering van motie Asscher. Ook geven wij inzicht in de succes- en faalfactoren in de verschillende gemeenten, en lessen voor de toekomst.

In elf van de twaalf gemeenten zijn resultaten van de motie Asscher zichtbaar. Het gaat om het openen van zeven nieuwe bibliotheekvestigingen, twee afhaalpunten en het versterken van vijf bibliotheekvestigingen. In de twaalfde gemeente is de opening van een nieuwe bibliotheekvestiging beoogd in de zomer van 2022. Ondanks het feit dat de Covid-19 pandemie heeft gezorgd voor beperkingen in openingstijden en  programmering van de bibliotheeklocaties, wisten de bewoners van de gemeenten de bibliotheek te vinden. Opvallend was de grote betrokkenheid van vrijwilligers en partners in de gemeenten bij deze locaties. In algemene zin heeft de motie Asscher gezorgd voor een gemiddeld hoger bedrag besteed aan bibliotheekvoorzieningen per inwoner in de twaalf gemeenten. De gemiddelde bedragen per bibliotheek liggen nog wel allemaal onder het gemiddelde bedrag per inwoner in Nederland voor bibliotheken.  De meerderheid van de gesprekspartners is positief over de bredere effecten van de Asscher gelden. In gesprekken wordt aangegeven dat de plannen en werkwijze van de uitvoering van de Asscher gelden heeft geleid tot meer ontwikkelingen en activiteiten binnen de gemeente. Denk bijvoorbeeld aan het opstellen van bibliotheekbeleid of dat de vestiging wordt gebruikt als voorbeeld voor nieuwe voorzieningen die de gemeente wil realiseren in andere kernen van de gemeente. Een ander effect is dat veelal de relatie tussen de gemeente en bibliotheek is verbeterd in de twaalf gemeenten. Er is vaker contact en er zijn korte lijnen tussen de gemeente en de bibliotheek. Tot slot heeft de uitvoering van de motie ook in brede zin de bibliotheeksector een impuls gegeven in de vorm van planvorming en inspiratie.

Lessen voor de toekomst

Uit de evaluatie zijn een aantal succesfactoren naar voren gekomen. Zo bleek een goede samenwerking tussen de gemeenten en bibliotheek cruciaal. De nauwe betrokkenheid van bewoners hielp bij de totstandkoming en de uitvoering van de plannen. Ook werkte aansluiting bij bestaande planvorming in de praktijk goed voor een snelle realisatie. Het beschikbaar gestelde extra geld was cruciaal voor de realisatie van de plannen, vooral voor het oprichten van de nieuwe bibliotheeklocaties. Tot slot zorgde de pragmatische aanpak vanuit het ministerie ervoor dat gemeente en bibliotheken snel in actie kwamen.

Bovenstaande succesfactoren en lessen kunnen helpen bij de selectie van nieuwe gemeenten en bibliotheken als de uitvoering van motie Asscher een vervolg krijgt. Maar deze succesfactoren en lessen alleen zijn niet voldoende om de bibliotheekvoorzieningen in Nederland structureel te versterken. Voor een structurele versterking kan gedacht worden aan een wijziging van de wet. Als het gaat om financiering, zijn veel gesprekspartners van mening dat meer én structurele financiering nodig is om ervoor te zorgen dat elke gemeente over een toekomstbestendige bibliotheek beschikt. De vraag is welke vorm van financiering passend is bij het vormgeven van de versterking van bibliotheekvoorzieningen. De vorm van financiering is ook bepalend voor de verdere inrichting van de toekomstige versterking. Tot slot benoemen we dat bij de totstandkoming van motie Asscher geen oog is geweest voor de bibliotheken in Caribisch Nederland. Dit terwijl de gemeenten dan wel de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba wel vallen onder de Wsob. Het is van belang om dit bij de toekomstige inrichting en versterking mee te nemen. Lees hier het volledige rapport.

In reactie op het eindrapport heeft staatssecretaris Uslu het volgende aangegeven in haar brief aan de Kamer: “De motie Asscher was gericht op het behoud van bibliotheken in kleine gemeenten om de sociale samenhang in die gemeenten te beschermen. Het extra geld heeft geleid tot welkome lokale verbeteringen, maar voor algemene en brede versterking van het bibliothekenstelsel is meer nodig. Hierover zal ik uw Kamer zoals eerder is toegezegd na Prinsjesdag informeren.” We zijn in ieder geval erg benieuwd naar het vervolg als het gaat om de versterking van het bibliotheekstelsel.

Ervaring in de bibliotheeksector

KWINK groep heeft veel ervaring in de bibliotheeksector. Zo heeft KWINK groep diverse onderzoeken verricht in de bibliotheeksector, zoals de evaluatie van de Wsob, evaluatie van het convenant E-lending en het opstellen van de Netwerkagenda. Deze kennis en expertise draagt bij aan een beter begrip in het bibliotheekveld.