Onderzoek naar participatie bij hernieuwbare energie op land

Participatie in de energietransitie

De energietransitie is in volle gang en krijgt steeds meer impact op ons dagelijks leven. Zo heeft de bouw van windturbines of zonneparken een directe impact op omwonenden én op mensen die in het gebied werken of recreëren. Goede betrokkenheid van burgers is dan ook essentieel in de energietransitie. In het Klimaatakkoord (2019) is afgesproken dat er bij hernieuwbare energie op land gestreefd wordt naar 50% lokaal eigendom. Lokaal eigendom, zo is de beleidstheorie, vergroot de acceptatie van hernieuwbare energieprojecten en zorgt voor een eerlijkere verdeling van lasten en lusten: wanneer je als burger (financieel) eigenaar bent van bijvoorbeeld een windmolen in de buurt, dan voel je niet alleen de lasten, maar ook de (financiële) lusten.

Om de voortgang op financiële participatie (waaronder lokaal eigendom) te monitoren is in 2020 een kwantitatieve monitor ontwikkeld. De Monitor Participatie Hernieuwbare energie op land brengt in kaart welke vormen van financiële en eigendomsparticipatie in welke mate zijn toegepast bij reeds gerealiseerde wind- en zonprojecten op land. De monitor geeft inzicht in de kwantitatieve kant van de beleidsdoelen en toont de absolute cijfers. Procesparticipatie – waarbij de omgeving wordt betrokken bij en meedenkt over plannen en projecten – wordt niet in kaart gebracht door de Monitor Participatie. Hierdoor blijven sommige inspanning buiten beeld, zoals de inspanningen die worden geleverd om mensen te betrekken bij beleid en projecten voor wind- en zonne-energie, en de participatieprocessen die hebben geleid tot de cijfers in de Monitor Participatie.

Kwalitatief onderzoek naar participatie in de energietransitie

Om deze kwalitatieve kant van (proces)participatie in beeld te brengen, heeft het ministerie van EZK aan KWINK groep gevraagd een kwalitatief onderzoek uit te voeren naar de participatiepraktijk van de afgelopen jaren bij hernieuwbare energie op land. Het onderzoek bestond uit drie stappen:

1. We zijn in gesprek gegaan met de makers van de kwantitatieve monitor, om de achtergrond en aanleiding van het onderzoek scherp te krijgen.
2. We hebben gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van belangrijke stakeholders in de energietransitie, zoals IPO en VNG, het Nationaal Programma Regionale Energiestrategie (NP RES), het Rijk, brancheverenigingen van projectontwikkelaars en energiecoöperaties, NLVOW en de Unie van Waterschappen.
3. We hebben een kwalitatieve vragenlijst uitgezet onder individuele provincies, gemeenten, RES-regio’s, projectontwikkelaars en energiecoöperaties om de individuele beelden op te halen.

In de gesprekken en vragenlijsten vroegen we onder andere naar de inspanningen die deze partijen hebben geleverd, wat hun ervaringen zijn en wat zij binnenkort verwachten te realiseren. Hiermee is een beeld verkregen van participatie in de praktijk (van beleid tot en met projectrealisatie) en in de inspanningen die op dit moment geleverd worden. Daarmee biedt het onderzoek niet alleen inzicht in de resultaten van afgelopen jaren, maar ook in de richting die participatie bij hernieuwbare energie opgaat.

Conclusies van het onderzoek

We concluderen in het onderzoek naar participatie dat over het algemeen participatie en het streven naar 50% lokaal eigendom bij betrokken partijen op het netvlies staat. Betrokkenen werken hard om verschillende vormen van participatie toe te passen in projecten en een plek te geven in beleid. Dit gaat met vallen en opstaan. De verwachting is dat deze kwalitatieve effecten zich binnen afzienbare tijd ook zullen vertalen in de kwantitatieve cijfers van de Monitor Participatie, mede door de vaak lange doorlooptijd van hernieuwbare energieprojecten. In ons onderzoek zien we wel dat de nuancering achter het streven naar 50% lokaal eigendom soms uit het oog wordt verloren. In de praktijk blijkt dat verschillende stakeholders soms een wat strikte opvatting hebben over het streven naar 50% lokaal eigendom: namelijk dat dit een verplichting is in plaats van een streven. Dit voornemen werkt in deze gevallen dan eerder belemmerend dan bevorderend. Bijvoorbeeld omdat projecten niet doorgaan, omdat de 50% lokaal eigendom niet gehaald kan worden door gebrek aan interesse door omwonenden.

In de Kamerbrief kondigt de staatssecretaris van EZK aan dat zij de komende maanden met betrokken partijen in gesprek zal gaan over de vraag of er nieuwe maatregelen nodig zijn. De uitkomsten van dit onderzoek zullen in deze gesprekken een belangrijke basis zijn.

KWINK groep en de energietransitie

KWINK groep heeft veel ervaring met (kwalitatief) onderzoek en evaluaties op het gebied van de energietransitie en klimaatbeleid. Zo hebben we eerder de Green Deal aardgasvrije wijken geëvalueerd en doen we momenteel Onderzoek naar de perceptie en aanvaarding van veiligheids- en gezondheidsrisico’s van de energietransitie. Verder benieuwd naar ons werk? Neem dan contact op met een van onze adviseurs