Spanningsvelden bij evaluaties: meetbare feiten en cijfers of publieke waarden? (2/3)

KWINK groep evalueerde de afgelopen 15 jaar ontzettend veel beleid, organisaties, wetten en programma’s. Hierbij komen we vaak dezelfde spanningsvelden tegen. In deze serie lichten we drie van deze spanningsvelden uit. Het laatste spanningsveld: betrokkenheid van beleidsmedewerkers en de onafhankelijkheid van de evaluatie. Over deze spanningsvelden organiseerde KWINK groep een webinar. Ook ontwikkelde KWINK groep een whitepaper. Deze is onderaan dit artikel te downloaden.

Spanningsvelden: Harde feiten en cijfers of de publieke waarden

Overheden maken beleid om maatschappelijke doelstellingen na te streven. Ook publieke organisaties bestaan omdat ze een bijdrage leveren aan ‘de maatschappij’. Tegenwoordig wordt dan ook vaak gesproken over de publieke waarden waar beleid of een organisatie aan bijdraagt.

Publieke waarden zijn lastig te meten en misschien nog wel lastiger toe te rekenen aan specifiek beleid of aan één organisatie. Want hoe stel je vast of RVO inderdaad ‘ondernemende Nederlanders vooruit heeft geholpen op het gebied van duurzaamheid’? Of hoe bepaal je de precieze bijdrage van de Nederlandsche Bank aan ‘financiële stabiliteit en duurzame welvaart in Nederland’?

We zien dan ook dat vaak veel aandacht is voor dat wat meetbaar is. Het gaat dan bijvoorbeeld om het aantal activiteiten dat een publieke organisatie per tijdseenheid uitvoert, of de mate van efficiëntie van het uitvoeren van opdrachten.

In evaluaties dient vervolgens zowel aandacht te zijn voor de meetbare feiten en cijfers als voor de bijdrage aan de publieke waarden. Dit levert een spanningsveld op. Daar waar de meetbare feiten en cijfers makkelijk te vangen zijn in een evaluatie, is het vangen van de publieke waarden een stuk complexer. Het risico bestaat dat de lastig te meten waarden, die even belangrijk zijn als de feiten en cijfers, onderbelicht blijven. Het is dan zoeken naar een manier om ervoor te zorgen dat het gesprek over de harde doelen en indicatoren het gesprek over de publieke waarden niet overstemt.

Hitting the target, missing the point

Verschillende bestuurskundigen beargumenteren dat binnen een evaluatie zowel bij de evaluatoren als bij de opdrachtgevers een perverse prikkel bestaat om te focussen op de meetbare indicatoren in plaats van de (achterliggende) publieke waarden. Voortgang inzichtelijk maken op cijfermatige indicatoren is namelijk eenvoudiger en leidt tot helderdere antwoorden dan de voortgang op het nastreven van publieke waarden.[1,2]

Wanneer een evaluatie enkel op feiten en cijfers focust, ontstaat daarbij een situatie waarbij bestuurders en ambtenaren verleid worden om voornamelijk de platte prestatie-indicatoren na te jagen waarop de evaluatie toetst. Een situatie kan dan ontstaan die te omschrijven is met: ‘Hitting the target, missing the point’.[3] Wanneer beleid wel rechtmatig en doelmatig wordt uitgevoerd, maar dit niet resulteert in publieke waarden ligt al snel de uitspraak ‘het klopt wel, maar het deugt niet’ op de loer.[4]

De perfecte mix?

Wij vinden de aandacht voor publieke waarden binnen evaluaties van groot belang. Tegelijkertijd blijven de feiten en cijfers ook een essentieel onderdeel van een evaluatie. Wij ervaren daarbij regelmatig dat de ‘balans opmaken’ rondom de feiten en cijfers het gesprek over publieke waarden overstemt. Over dit spanningsveld en mogelijke oplossingen gaan we graag in gesprek.

Verder lezen:

[1] Knottnerus, A. (2016). Van casus-specifieke beleidsevaluatie naar systematische opbouw van kennis en ervaring. Beleidsonderzoek Online.

[2] Knottnerus, A., De Goede, P. en Van der Knaap, P. (2016). Systematisch leren van evalueren Waardenn, effectiviteit, onafhankelijkheid en kwaliteit als pijlers voor de brug tussen wetenschap en politiek. Bestuurskunde, (25) 2: 6-18.

[3] Douglas, S. Scherpenisse, J. Huiting, M en Van der Steen, M. (2021). Evalueerkunst. Een praktische toepassing van het publieke waarden perspectief op het evalueren van beleid. Nederlandse School voor Openbaar Bestuur.

[4] Van Dijk, G., Klarenbeek, S. en Donck, O. (2021). Publieke Waarden uitgemeten: Interne sturing is externe verantwoording, Het Zijlstra Center for Public Control, Governance and Leadership, Vrije Universiteit.

Whitepaper spanningsvelden

Download hier de whitepaper over spanningsvelden bij evaluatieonderzoek