Handreiking onderzoek naar risicoperceptie in de energietransitie

In opdracht van het ministerie van EZK ontwikkelde KWINK groep en prof. mr. dr. Hans de Bruijn (TU Delft) in samenwerking met prof. dr. Frenk van Harreveld (UvA) en dr. Menno van Duin (Instituut voor Fysieke Veiligheid) een handreiking om overheden hulp te bieden bij het opzetten en uitvoeren van onderzoek naar percepties over veiligheid- en gezondheidsrisico’s. Het gaat dan om risicopercepties van burgers over technologieën die worden gebruikt in de energietransitie. De handreiking biedt een stap-voor-stap aanpak en is hier te raadplegen.

Het belang van onderzoek naar risicopercepties bij de energietransitie

De energietransitie is een innovatie-opgave waarbij gebruik kan worden gemaakt van tal van technologieën. De toepassing van deze technologieën, zoals bijvoorbeeld windmolens, geothermie en zonneparken, brengt ook een aantal onzekerheden met zich mee. Bijvoorbeeld omdat de technologieën nog relatief onbekend zijn of omdat de schaalgrootte van de toepassing nieuw is in ons land. Percepties over deze onzekerheden en de risico’s van duurzame energietechnologieën, kunnen invloed hebben op het draagvlak voor die technologieën.

Om zicht te krijgen op de risico’s die burgers percipiëren, kan de overheid risicoperceptie-onderzoek (laten) uitvoeren. Verschillende situaties zijn denkbaar waarin de overheid graag zicht wil hebben op de risico’s die burgers percipiëren en in hoeverre ze deze aanvaardbaar vinden. Bijvoorbeeld wanneer de overheid moet bepalen welke technologieën worden ingezet om de klimaatdoelen te bereiken, wanneer de overheid zoekt naar een geschikte locatie voor de toepassing van een technologie of wanneer de overheid meer zicht wil krijgen op zorgen die leven rond een bepaalde technologie. Inzicht in de percepties en aanvaardbaarheid van risico’s zijn belangrijke input voor de communicatie en de manier waarop beleidskeuzen worden uitgevoerd.

Wat is risicoperceptie?

In de handreiking wordt regelmatig gesproken over ‘risicoperceptie’ en de ‘aanvaarding van risico’s’. Deze termen refereren aan het volgende:

• Risicoperceptie is het subjectieve oordeel dat mensen hebben over de kenmerken en de ernst van een risico. Het gaat dus niet om de feitelijke risico’s, maar om de risico’s die door mensen worden ervaren of die ze verwachten te ervaren.
• De aanvaardbaarheid van risico’s betreft de mate waarin mensen bereid zijn om een risico te aanvaarden of te nemen. Hoewel over het algemeen een hogere risicoperceptie gepaard gaat met een afnemende aanvaardbaarheid van het risico, is dit niet een vaststaand gegeven dat in alle situaties opgaat. Ofwel: het percipiëren van veel of grote risico’s staat niet per definitie gelijk aan een lage aanvaardbaarheid die risico’s, en omgekeerd.

Over de handreiking risicopercepties energietransitie

De handreiking bestaat uit vijf stappen (zie onderstaand figuur) en biedt hulp bij het opzetten en uitvoeren van onderzoek naar risicopercepties. Het gaat dan om onderzoek naar risicopercepties van burgers over technologieën die worden gebruikt in de energietransitie en de mate waarin zij risico’s aanvaardbaar vinden, dat een zo betrouwbaar mogelijk beeld geeft van de percepties over veiligheids- en of gezondheidsrisico’s. Dat is belangrijk, omdat anders de kans bestaat dat de communicatie en eventuele aanpassingen in de manier waarop beleidskeuzen worden uitgevoerd op verkeerde aannamen berusten. Twee kanttekeningen daarbij:

• Het doel van onderzoek is een representatief beeld te krijgen, maar dat laat onverlet dat risicopercepties per individu sterk uiteen kunnen lopen. Dat komt omdat er een groot aantal factoren is dat van invloed is op de risicoperceptie. De gemiddelde perceptie zegt dan ook niet zo veel. Veel betekenisvoller is het om zicht te krijgen op de variëteit aan percepties en de mate waarin ze vertegenwoordigd zijn en bij welke groepen.
• Risicopercepties van burgers kunnen heel veranderlijk zijn. Daarom moeten metingen altijd worden gezien als een momentopname. Daarbij is het ook van belang te beseffen dat het onderzoeken van risicopercepties ook (onbedoeld) invloed kan hebben op de gemeten risicopercepties. Bijvoorbeeld omdat mensen worden aangezet bewust na te denken over risico’s, omdat mensen (tijdens het onderzoek) informatie krijgen of zelf informatie gaan opzoeken over de risico’s.

Bij het opzetten en uitvoeren van een onderzoek naar percepties over veiligheid- en gezondheidsrisico’s moet rekening worden gehouden met tal van factoren. De handreiking geeft daarom aan:

• Welke factoren van invloed zijn op risicopercepties.
• Welke onderzoeksmethoden kunnen worden ingezet om risicopercepties te onderzoeken en welke variabelen van invloed zijn op de keuze voor één of meer onderzoeksmethode(n) (en de toepassing ervan).
• Wat de do’s en dont’s zijn bij het toepassen van de onderzoeksmethoden.
• Wat aandachtspunten zijn bij het interpreteren van onderzoeksresultaten.

Vervolg

In 2022 vindt een doorontwikkeling van de handreiking plaats aan de hand van onderstaande activiteiten:

• Er wordt een inventarisatie uitgevoerd van 1) de behoeften bij overheden aan onderzoek naar risicoperceptie en – aanvaarding rond de energietransitie in het werkveld,2) betekenisvolle verschillende tussen gebruikte methodieken in het veld en de Handreiking, 3) toepassing van risicoperceptie-onderzoek in een bredere context.
• De handreiking wordt toegepast in een onderzoeksproject in de praktijk.

Inzichten die voortkomen uit de hierboven genoemde activiteiten worden samengebracht en verwerkt in de handreiking, ten einde de handreiking te verrijken en ruimer te verspreiden.