Verkiezingen ten tijde van Corona

Gemeenten organiseren de komende jaren zeker één verkiezing per jaar. Het organiseren van verkiezingen is een belangrijke en veelomvattende taak voor gemeenten. KWINK groep voerde een leeronderzoek uit naar de organisatie van de Tweede Kamerverkiezingen 2021 en de gemeenteraadsverkiezingen 2018 voor een aantal grote gemeenten. Welke lessen zijn relevant voor uw gemeente?

Context van verkiezingen

“Elke verkiezing is er weer iets”, aldus gesprekspartners over het organiseren van verkiezingen. De taken van een gemeente zijn hetzelfde bij elke verkiezing. Maar de context waarin gemeenten ze worden georganiseerd is elke keer anders. De Tweede Kamerverkiezingen in 2021 zijn daar een sprekend voorbeeld van. Ze zorgden er niet alleen voor dat veel bekende stemlocaties niet meer gebruikt konden worden of dat meer stembureauleden nodig waren, maar nieuwe manieren van stemmen werden door de Tweede Kamer goedgekeurd. Zo konden kiezers via de brief een stem uit te brengen, en gingen stembureaus voor meerdere dagen open zodat risicogroepen eerder konden stemmen.

Maar ook los van COVID-19 is de context waarin verkiezingen georganiseerd worden de afgelopen jaren sterk veranderd. De toegenomen digitalisering; de versplinterde politiek zowel lokaal als nationaal en het kritisch volgen van burgers van het organiseren van verkiezingen. Gemeenten moeten telkens opnieuw bezien en herzien welke kansen en welke dreigingen te vinden zijn in de digitale wereld voor het doen van hun werk. Denk hierbij aan de steeds groter wordende stembiljetten vanwege de versplintering maakt stemmen moeilijker en tellen langzamer; en het wantrouwen betekent dat meer en meer vragen en eisen over het organiseren van verkiezingen sneller beantwoord moeten worden. In ons onderzoek spraken wij bevlogen ambtenaren die met veel zorg de verkiezingen organiseerden. We zien een aantal manieren om deze ambtenaren te ondersteunen in het uitvoeren van deze cruciale taak van onze democratie. 

Een van deze manieren is het uitbreiden van de teams verkiezingen. Dit om te zorgen voor structurele aandacht in plaats van de verkiezingen te zien als een project. Zoals de Verkiezingsagenda 2030 aangeeft, zijn verkiezingen de komende jaren geen ‘projecten’ die tijdelijke aandacht verdienen. Het gaat om doorlopende dossiers met continue ontwikkelingen, onder andere vanwege wijzigingen in wet- en regelgeving. Een voorbeeld zijn de experimenten die uitgebreid worden, zoals de centrale stemopneming (CSO) waarbij stembureauleden centraal op kandidaatsniveau tellen. Ook komen er waarschijnlijk nieuwe experimenten bij, zoals het invoeren van een nieuw stembiljet. Beide wijzigingen zorgen voor andere organisatielasten en -kansen voor gemeenten. Om deze wijzigingen goed door te voeren is doorlopende aandacht nodig.

Daarnaast zien we mogelijkheden om teams verkiezingen te versterken door medewerkers te laten deelnemen met specifieke expertise op het gebied van wet- en regelgeving, IT of communicatie. Binnen teams is soms ook extra aandacht nodig voor kennisborging.

Zo zijn er nog meer stappen die gezet kunnen worden om het organiseren van verkiezingen te ondersteunen en versterken. Eén ding echter zeker: het werk van het organiseren van verkiezingen moet naar waarde geschat worden, zoals blijkt uit onze aanbevelingen. Meer weten? Neem dan contact op met Janine, Sjoerd of Maria om meer te weten over een onderzoek over verkiezingen organiseren.