Daar sta je dan.

Sinds ik bij KWINK werk, is het me opgevallen dat Roel in ‘t Veld op basis van een hutkoffer vol ervaring regelmatig op zijn strepen staat. Vaak ervaar ik dat als prettig. Het is fijn om mee te kunnen bewegen met de gefundeerde standpunten van een ander en te leren van de ervaringen van een ander. Zo hoef je zelf minder fouten te maken.

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ‘de strepen van Roel’ ook wel eens frustrerend zijn geweest. Bijvoorbeeld wanneer je dacht zijn ideeën te begrijpen, maar vervolgens toch in verwarring wordt gebracht door de zoveelste kanttekening. Of wanneer je dacht dat je kon meeliften op zijn kennis, maar hij je plots in het diepe gooit…

Het probleem 

Recentelijk heeft Roel me, tijdens een gesprek over de wezenlijke problemen in onze samenleving (denk aan de klimaatcrisis en het afnemende vertrouwen in de politiek), in het diepe gegooid. Ik vroeg hem of ons systeem in staat is om problemen die vragen om een lange termijnoplossing, aan te pakken. Waar ik hoopte dat hij me wat handvatten of hoop zou geven, zei hij rustig: “Ik weet het niet. Het oplossen van deze problemen is nu aan jullie als nieuwe generatie.”

Daar sta je dan, te midden in de kennisdemocratie. Wat als zelfs Roel geen antwoord heeft? Het ontbreekt ons als ‘nieuwe generatie’ in grote mate aan ervaringsdeskundigheid. Toen ben ik maar zijn boek over kennisdemocratie gaan lezen.

De oplossing in de kennisdemocratie?

Na het lezen van het boek weet ik nog steeds niet hoe we vraagstukken als de klimaatcrisis en “de erosie van de legitimiteit van de parlementaire democratie”, zoals Roel het noemt in van zijn boek, kunnen oplossen. Wel heeft het boek me een aantal handvatten gegeven waarmee onze generatie aan de slag kan.

Allereerst verklaart Roel in zijn boek waarom het in de politiek vaak ontbreekt aan goede lange termijnoplossingen. Hij beschrijft dat politici wel degelijk visies ontwikkelen, waarbij zij gewenste toekomstbeelden schetsen. Zo’n visie kan immers kiezers mobiliseren. Maar waar het ontwikkelen van visies op de toekomst aantrekkelijk is voor politici, is de concrete politieke besluitvorming voor de lange termijn niet zo populair. Roel legt uit dat de gunstige resultaten van dergelijke besluiten worden geoogst door toekomstige politici, terwijl de kosten en andere opofferingen (cancelcultuur! social media shaming!) vaak in de nabije toekomst en het heden worden gemaakt. Een ander knelpunt voor lange termijnoplossingen is volgens Roel dat deze oplossingen vragen om een zekere flexibiliteit, om de veerkracht op te brengen die nodig is voor het omgaan met en anticiperen op onvoorziene problemen of kansen.

Hoe dit dan op te lossen? Allereerst zouden overheidsinstellingen volgens Roel flexibiliteit moeten ontwikkelen om toekomstproblemen op de agenda te zetten en daaraan te werken met dezelfde intensiteit en professionaliteit die zij inzetten voor het aanpakken van de huidige problemen. Dat is handvat nummer één.

Een volgend handvat betreft de rol die adviseurs van publieke organisaties, zoals de adviseurs van KWINK groep, zouden moeten pakken. Adviseurs spelen een rol bij het faciliteren van lange termijndiscussies. Onze rapporten moeten volgens Roel een tegenwicht vormen tegen de politiek. Daarom moeten we goed nadenken over de methoden en analysekaders die we kiezen. Roel stelt dat de kostenbatenanalyse bijvoorbeeld niet geschikt is voor grote problemen als de wereldwijde klimaatverandering. De beslissingen rondom deze problematiek beïnvloedt immers een basisparameter, namelijk de toekomstige toestand van de economie.

Verder leert het boek van Roel mij dat adviseurs én politici het niet-weten meer moeten omarmen. “Onzekerheid over de processen en uitkomsten is een bekend argument van overheden om beslissingen uit te stellen. Wat dan volgt, is meer onderzoek en het vergaren van meer kennis. Hetzij in een poging om de onzekerheid of de complexiteit van het probleem te verminderen, hetzij om tijd te winnen. Meer onderzoek leidt echter vaak tot meer vragen.”

Roel pleit voor meer handelen op basis van waarden (in aanvulling of soms misschien in plaats van kennis). We zouden een waardestructuur moeten bedenken, waarin niet de uitsluiting maar de insluiting centraal staat. “Er bestaan veel waarheden naast elkaar. Niets is puur goed of puur slecht. Maatschappelijke fenomenen laten steeds een menging zien. Een […] niet uitsluitende, niet op hegemonie gerichte waardestructuur past in veel opzichten beter bij het palet van uiteenlopende culturen dat in onze samenleving aanwezig is.”

En nu?

De komende jaren zouden wij als nieuwe generatie binnen de kennisdemocratie dus moeten focussen op een balans tussen handelen op basis van kennis en op basis van niet-weten. Daarnaast dienen we te zoeken naar een waardestructuur waarin verschillende identiteiten een plek kunnen krijgen. Als adviseurs moeten we bovendien zoeken naar analysekaders en methoden die recht doen aan de uitdagingen van grote, lange termijnvraagstukken. En we dienen beleidsmakers en politici uit te dagen om naar een flexibele houding te bewegen.

De eerlijkheid gebied te zeggen dat het ‘daar sta je dan’-gevoel niet helemaal is weggenomen na het lezen van ‘Kennisdemocratie, in het oog van de orkaan’. Meer onderzoek leidt tot meer vragen, zo ook nu. Maar ik moet Roel nageven dat hij ideeën achterlaat voor de tussenstapjes naar de oplossing. In ieder geval tussenstapjes voor een aantal systeemveranderingen. De oplossing zullen we echter nog steeds zelf moeten bedenken.