Challenge de Right to Challenge

Burgerparticipatie staat hoog op de politieke agenda. Recent is een nieuw participatie-instrument aan de gereedschapskoffer van gemeenten toegevoegd: de Right to Challenge (RtC). De RtC houdt in dat burgers taken van de overheid kunnen overnemen als zij denken het slimmer, beter, goedkoper of anders te kunnen doen.

Veel gemeenten zijn bezig vorm te geven aan de Right to Challenge. Wij spraken met vijf gemeenten en het ministerie van BZK over de stand van zaken. Wij zien de uitdaging voor gemeenten om de doelen voor burgerparticipatie zorgvuldig te formuleren en flexibel om te gaan met de verschillende participatie-instrumenten, waarvan de RtC een interessante is. Hieronder zetten we uiteen wat de RtC inhoudt, hoe de RtC zich in de praktijk manifesteert en op welke manier de RtC in de toekomst volgens ons ingezet zou kunnen worden.

Het recht om uit te dagen

De RtC maakt onderdeel uit van een bredere ontwikkeling waarin de overheid met de burger samenwerkt om haar draagvlak te vergroten. Wanneer de burger inspraak heeft op het beleid of het politieke proces, leidt dit tot zorgvuldige en gedragen besluitvorming. De RtC gaat een stap verder dan het geven van de mogelijkheid tot inspraak: het beleid wordt rechtstreeks uitgevoerd door de burger. De burger treedt daarmee op als opdrachtnemer van de gemeente.

De Right to Challenge is overgewaaid vanuit het Verenigd Koninkrijk, waar het onderdeel uitmaakte van een pakket met een drietal rechten: Right to Bid, Right to Build en Right to Challenge. Deze drie rechten geven burgers de mogelijkheid overheidstaken uit te voeren door te bieden op publiek onroerend goed, gezamenlijk nieuwe woningen of voorzieningen te bouwen en om de overheid uit te dagen door haar publieke taken over te nemen.

De praktijk

De twee RtB’s zijn niet in Nederland geïmplementeerd. Verschillende gemeenten zijn wel aan de slag gegaan met de RtC. De RtC is bovendien opgenomen in het Regeerakkoord. Voorbeelden van gemeenten die een aantal challenges hebben gerealiseerd, zijn Rotterdam (burgers maakten bijvoorbeeld een nieuw inrichtingsplan voor de Schepenstraat) en Utrecht (onder de naam ‘Bewonersbod’ wordt een sporthal door bewoners beheerd en er is een ‘eetbare ontmoetingstuin’ ontwikkeld waar Utrechtenaren elkaar kunnen ontmoeten). Er zijn echter ook veel gemeenten die op hun website de mogelijkheid bieden om een challenge in te dienen, maar waar in de praktijk nog geen challenges zijn uitgevoerd.

Doel of middel

Het aantal gemeenten waarin daadwerkelijk challenges zijn ingediend, of waar ingediende challenges daadwerkelijk tot een overdracht van taken heeft geleid, blijft tot nu toe dus beperkt. Dat betekent niet dat de politieke wil afwezig is; veel gemeenten geven aan ruimte voor initiatief van bewoners te willen bieden. De RtC zou hiervoor een middel kunnen zijn. Wij zien echter het risico dat de implementatie van de RtC als een doel op zich wordt gezien. Zo gaf de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties recentelijk in een Kamerbrief over de versterking van lokale democratie en bestuur aan een verdubbeling van het aantal gemeenten met een RtC na te streven. Zo’n kwantitatieve ambitie gaat wat ons betreft voorbij aan het doel van burgerparticipatie. Het is juist van belang dat overheden zich actief de vraag stellen wat dit achterliggende doel is. Moet het gevoel van eigenaarschap bij burgers vergroot worden? Moet het draagvlak onder burgers vergroot worden? Moet de RtC een kostenbesparing opleveren? Of valt er nog een ander doel te formuleren? Vervolgens is het van belang per geval te bepalen of de RtC bijdraagt aan het bereiken van het geformuleerde doel. De voor- en nadelen van verschillende participatievormen moeten worden afgewogen, zodat de vraag van de burger centraal komt te staan in plaats van het gekozen instrument. De RtC is slechts één beschikbare vorm; wanneer de burger zich meldt aan de RtC-balie, zou de gemeenteambtenaar de mogelijkheid moeten hebben samen met de burger te zoek naar de vraag achter de vraag, zodat het best passende instrument kan worden gevonden. Wellicht past het laten meedenken door de burger beter dan het volledig overnemen van de overheidstaak.

De uitdaging

Het faciliteren van de RtC is niet voldoende. Er is eigenaarschap bij de burger vereist en bovendien moeten de verschillende participatieopties bijdragen aan het doel dat de gemeente heeft geformuleerd. Het aantal geslaagde RtC’s is daarbij van ondergeschikt belang.

Wij geven gemeenten graag de challenge om breder na te denken over het doel van burgerparticipatie en de rol die de RtC hierin kan spelen. De RtC is een vergaand en interessant participatierecht dat past binnen het idee van een overheid die samenwerkt met haar burgers en dat het verdient op een verstandige wijze te worden uitgerold en ingezet. De RtC staat echter niet op zichzelf, maar zou altijd in het bredere kader van participatie-instrumenten afgewogen moeten worden.

KWINK groep denkt graag mee met gemeenten over de inzet van de RtC en de doelen en afwegingen die daaraan ten grondslag liggen. Neem voor meer informatie contact op met Pauline Modderman of Fritzi Reijerman.